دیفای (DEFI) به چه معنی است؟

افزایش محبوبیت ارزهای دیجیتال و بالا رفتن قیمت بیت‌کوین درسال‌های اخیر، باعث شده تا تغییر و تحولات مربوط به آن‌ها، جایگاه ویژه‌ای را در سرتیتر خبرگزاری‌های مختلف به‌دست آورد. در میان این اخبار، احتمالا کلمه «دیفای» هم به گوش شما خورده است. در واقع «دیفای» یکی از ترندها و موضوعات داغ در حوزه ارزهای دیجیتال است. اما معنای آن چیست و چه اهمیتی دارد؟

کلمه «DEFI» در واقع مخففی برای عبارت «Decentralized Finance» و به معنی «امور مالی غیرمتمرکز» است. در ساده‌ترین تفسیر DEFI مفهومی است که برای انواع محصولات مالی قابل دسترس بر روی شبکه عمومی و غیرمتمرکز بلاکچین، مورد استفاده قرار می‌گیرد. « غیر متمرکز بودن» به این معنی است که این امکانات به‌طور مستقیم قابل استفاده همه افراد است و در آن نیازی به وجود موسسه‌های واسطه و بانک‌ها نیست. به‌عبارت دیگر DEFI به سیستمی اشاره دارد که در آن، از برنامه‌های نوشته شده بر بستر بلاکچین، برای برقراری ارتباط میان خریدار و فروشنده یا قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده استفاده می‌کند. واسط افراد در چنین اکوسیستمی، صرفا یک برنامه نرم‌افزاری است و خبری از موسسه واسطه‌ای نیست. بلکه این کد برنامه‌نویسی است که چگونگی انجام تراکنش‌ها را مشخص می‌کند. از همه مهم‌تر این که در چنین اکوسیستمی، کاربران بر دارایی‌های خود کنترل و نظارت کامل دارند. یکی از دلایل متمایز بودن DEFI این است که کارکرد بلاک‌چین را از یک سیستم انتقال پول ساده به سیستم‌های مالی پیچیده تبدیل می‌کند. به منظور غیرمتمرکز کردن این سیستم، از فناوری‌ها و پروتکل‌های مختلفی استفاده می‌شود. برای مثال قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) امکان اتوماسیون توافق میان افراد مختلف را فراهم می‌کند. قراردادهای هوشمند را می‌توان برنامه‌هایی در نظر گرفت که روی بستر بلاک‌‌چین کار می‌کنند؛ این برنامه‌ها می‌توانند زمانی‌که شرایط خاصی فراهم شد، به‌صورت خودکار اجرا شوند.

دیفای یک سیستم مالی باز و جهانی است که برای همه افراد قابل استفاده است. دیفای جایگزینی برای یک سیستم غیرشفاف و کنترل‌شده است که فرآیندهای آن بر روی زیرساختی با قدمت چندین دهه انجام می‌گیرد. خدمات ارائه شده دیفای کاملا تحت کنترل کاربران قرار می‌گیرد و برای استفاده از محصولات مختلف این سیستم، فقط به اینترنت نیاز است. در حال حاضر میلیاردها دلار سرمایه به سمت برنامه‎‌های دیفای جاری شده است که این میزان هر روز در حال افزایش است.

در سیستم مالی سنتی، بانک‌ها و نهادهای مالی هستند که تعیین می‌کنند پول ملی به چه میزان چاپ و عرضه شود. اگر بخواهید وام بگیرید، اقساط خود را پرداخت کنید یا بخواهید پولی را منتقل کنید، مجبور هستید به بانک یا دیگر سازمان‌های متمرکز مراجعه کنید. از ابتدا تا کنون این بانک‌ها بوده‌اند که بر تمامی جریانات مالی تسط داشته‌اند. سیستم مالی نه تنها در ایران  بلکه در همه کشورها به همین شکل است. به این ترتیب، مفهوم دیفای برای حذف واسطه‌های مالی ایجاد شده است؛ با این اعتقاد که واسطه‌ها می‌توانند باعث خطا، کاهش سرعت یا حتی فساد شوند.

بهره‌گیری از تکنولوژی در امور و خدمات مالی، موضوع جدیدی نیست. بسیاری از تراکنش‌های مالی در بانک‌ها و دیگر موسسات مالی، با پیشرفت تکنولوژی دستخوش تغییر شده است. با این حال تکنولوژی در انجام چنین تراکنش‌هایی، فقط محدود به استفاده راحت‌تر از همان سیستم مالی سنتی بوده است و طی سال‌ها تعییری را در زیرساخت آن ایجاد نکرده است. این در حالی است که بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال، از روش‌های پرداخت دیجیتالی که شرکت‌های مختلف مانند Visa و PayPal از آن بهره می‌برند، استفاده نمی‌کنند. زمانی که هزینه کالای خریداری شده را با استفاده از کارت بانکی خود پرداخت می‌کنید، بانک به عنوان یک واسطه میان شما و فروشنده قرار می‌گیرد. البته این واسطه می‌تواند کنترل کامل بر روی همه تراکنش‌ها را هم داشته باشد. اگرچه این مدل پرداخت در قرن گذشته به خوبی مورد استفاده قرار گرفت، اما مشکلات متعدد آن در دوران بحران اقتصادی سال ۲۰۰۷ کاملا آشکار شد. حالا دیگر زمان آن رسیده است تا از سیستم جدیدی برای انجام امور مالی استفاده شود.

همه چیز از بیت‌کوین شروع شد…

بیت‌کوین را از جهات زیادی می‌توان به عنوان اولین برنامه دیفای در نظر گرفت؛ چرا که به شما اجازه می‌دهد به طور واقعی آن را در کنترل خود داشته باشید و آن را به هر کسی، در هر جایی از دنیا که می‌خواهید، انتقال دهید. جالب این که این کار، بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای‌ انجام می‌شود. بیت‌کوین برای همه افراد قابل استفاده است و هیچ کسی نمی‌تواند قوانین مربوط به آن را تغییر دهد؛ قوانینی مانند نایابی و قابل استفاده بودن برای همگان، بر روی تکنولوژی آن نوشته شده است. ضمن این که مانند سیستم مالی سنتی نیست که دولت‌ها با چاپ پول‌های جدید ارزش آن‌ را پایین بیاورند یا شرکت‌های واسطه بخواهند بازار آن را محدود کنند. پس از بیت‌کوین، ارزهای دیجیتال دیگری هم به وجود آمدند که از میان آن‌ها «اتریوم» میزبان برنامه‌های دیفای بیشتری است.

مزایای دیفای چیست؟

همان‌طور که به آن اشاره شد، یکی از رسالت‌های دیفای حذف واسطه‌ها است. اما علاوه‌بر آن، دیفای امکان دسترسی به خدمات مالی مانند انتقال وجه، گرفتن وام و خرید و فروش را به صورت کارآمد و عادلانه را فراهم می‌کند. فرقی نمی‌کند خریدار و فروشنده یا وام دهنده و وام‌گیرنده در کجای جهان قرار داشته باشند و قوانین کشور هر کدام از آن‌ها چه باشد. همچنین استفاده از دیفای محدودیت‌های زمانی، سنی و فرهنگی را هم از بین می‌برد. برای استفاده از این خدمات نیازی به نشان دادن فیش‌حقوقی یا کارت‌ملی نیست؛ بلکه تنها ابزار مورد نیاز افراد برای استفاده از این خدمات، اینترنت و یک مرورگر است. در این سیستم کسی نمی‌تواند بر امور مالی دیگری نظارت داشته باشد یا از معامله شما با فرد دیگری جلوگیری کند. مهم‌تر از همه، این که سیستم دیفای کاملا شفاف است؛ تمامی فعالیت‌‌ها، حجم معاملات و تراکنش‌ها برای مشاهده در دسترس عموم است.

دیفای چگونه کار می‌کند؟

دیفای به کمک ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند، خدماتی را فراهم می‌آورد که احتیاجی به واسطه ندارد. درحالی‌که قراردادهای معمولی برای مشخص کردن رابطه افرادی که درگیر قرارداد هستند از بندهای قانونی استفاده می‌کنند، یک قرارداد هوشمند از کدهای کامپیوتری بهره می‌برد. برای مثال یک قرارداد هوشمند می‌تواند از کدهایی نشکیل شده باشد که شرایط یک وام را برای طرفین قرار داد، مشخص کند. سیستم دیفای در واقع مجموعه‌ای از نرم‌افزارها است که هر کدام مسئول اجرای عملکرد مشخصی هستند. یکی از ویژگی‌های سیستم دیفای این است که اجزای آن قابلیت ترکیب‌پذیری (Composability) بالایی دارند؛ به این معنی که می‌توان اجزای مختلف این سیستم را با هم ترکیب کرد و برنامه جدیدی را ایجاد کرد. در ادامه به ۴ لایه تشکیل‌دهنده سیستم دیفای اشاره می‌کنیم:

لایه توافق (Settlement Layer)

این لایه با نام «Layer 0» هم شناخته می‌شود؛ چراکه این لایه در واقع لایه اصلی‌ای است که تراکنش‌های دیفای روی آن ساخته می‌شود. این لایه شامل بلاکچین عمومی و ارز دیجیتال مخصوص آن می‌شود. تراکنش‌هایی که روی برنامه‌های دیفای انجام می‌گیرند به وسیله این ارز، مورد توافق قرار می‌گیرند. برای مثال «اتریوم» لایه توافقی است که ارز دیجیتال آن با نماد «ETH» در بازار کریپتو خرید و فروش می‌شود. لایه توافق همچنین می‌تواند در نسخه توکن‌سازی شده از دارایی‌ها، مانند دلار آمریکا هم وجود داشته باشد.

لایه پروتکل (Protocol Layer)

پروتکل‌ها در واقع همان قوانین و استانداردهایی هستند که برای انجام فعالیت‌ها به آن‌ها نیاز است. در دنیای واقعی، می‌توان آن را مانند مجموعه‌ای از اصول و قوانینی دانست که در مورد آن توافق شده است و برای عملکرد درست سیستم باید از آن‌ها طبعیت کرد. یکی از ویژگی‌های پروتکل‌های دیفای این است که می‌توان از آن‌ها بر روی چندین نهاد مختلف استفاده کرد و برای ساخت برنامه یا خدمات بهره برد. سینتتیکس (Synthetix) یکی از نمونه‌های لایه پروتکل است که امکان ساخت و مبادله‌ سرمایه‌های مصنوعی  را فراهم می‌کند.

لایه اپلیکیشن (Application Layer)

همان‌طور که از نام آن هم می‌توان حدس زد، این لایه جایی است که در آن اپلیکیشن مورد نظر قرار گرفته‌ است که در تعامل با کاربران است. این اپلیکیشن‌ها، وظیفه دارند تا پروتکل‌ها را به خدمات ساده و با تمرکز بر روی کاربران خود تبدیل کنند. رایج‌ترین اپلیکیشن‌های اکوسیستم ارزهای دیجیتال مانند صرافی‌های غیرمتمرکز و خدمات وام‌دهی غیرمتمرکز بر روی این لایه قرار دارند.

لایه تجمع (Aggregation Layer)

این لایه شامل گردآورندگانی (Aggregators) است که با ایجاد ارتباط میان اپلیکیشن‎‌های مختلف لایه‌های قبلی، خدمات لازم برای سرمایه‌گذاران را فراهم می‌کند. در این لایه، امکان انتقال بدون محدودیت پول میان ابزارهای مالی مختلف فراهم می‌شود تا از این طریق، سود کاربران به حداکثر میزان خود برسد؛ امکاناتی که در دنیای فیزیکی نیاز به هماهنگی‌ها و نامه‌نگاری‌های متعددی دارد و با  محدودیت‌های زیادی همراه است. وام‌دهی و وام‌گیری، از جمله خدماتی است که بر روی این لایه قرار می‌گیرد. خدمات بانکی پولی و والت‌های کریپتو هم نمونه‌های دیگری از کاربردهای لایه تجمع هستند.

کاربردهای دیفای چیست؟

در حال حاضر هزاران برنامه و پروتکل دیفای وجود دارد که عمده فعالیت آن‌ها را می‌توان به چهار دسته استقراض و وام‌دهی،  صرافی غیرمتمرکز، ارزهای باثبات و معاملات حرفه‌ای تقسیم کرد. البته باید توجه داشت که برنامه‌های مختلف دیگری هم هستند که خارج چهار حوزه بالا فعالیت می‌کنند. بیشتر پلتفرم‌های موجود در اکوسیستم دیفای برنامه‌های غیرمتمرکز (Decentralized Applications) هستند که اغلب با نام مخفف «dApp» از آن‌ها یاد می‌شود.

بیشتر برنامه‌هایی که خود را «DEFI» می‌نامند، بر روی شبکه بلاکچین اتریوم «Ethereum» ساخته شده‌اند؛ دومین پلتفرم بزرگ در دنیای ارزهای دیجیتال که به دلیل راحتی در استفاده، به عنوان بستری مناسب برای ساخت انواع برنامه‌های غیرمتمرکز مورد توجه قرار گرفته است. از طرفی ارتقاء شبکه اتریوم به نسخه Ethereum 2.0 و حل مشکل مقیاس‌پذیری آن می‌تواند در گسترش کاربردهای دیفای موثر باشد.

استقراض و وام‌دهی (Lending & Borrowing)

کامپاند (Compound) بزرگترین برنامه غیرمتمرکز در حوزه استقراض و وام‌دهی محسوب می‌شود که این امکان را فراهم می‌کند تا افراد با قرض دادن ارزهای دیجیتال خود، سودهایی را به‌دست آورند. وام‌دهی و دریافت وام به‌صورت غیرمتمرکز نسبت به سیستم مالی سنتی مزیت‌های زیادی دارد. تنها چیزی که باید به آن توجه داشت این است که میزان بهره، بسته به نوع ارز دیجیتالی که استفاده می‌شود، ممکن است متغیر باشد. ازجمله ویژگی‌های جالب پلتفرم‌های وام‌دهی مبتنی بر بلاکچین می‌توان به پرداخت فوری، امکان وثیقه‌گذاری با دارایی‌های دیجیتال و نیاز نداشتن به چک‌های اعتباری اشاره کرد. همچنین در پلتفرم‌ کامپاند و سایر برنامه‌های غیرمتمرکز دیگر، این شما هستید که ارزهای دیجیتال خود را کنترل می‌کنید؛ این در حالی است که در صرافی‌های متمرکز مانند بایننس (Binance)، شما دارایی خود را به طور کامل به صرافی می‌سپارید.

صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchanges)

خرید و فروش یکی از اساس‌ترین فعالیت‌ها است که در قلب بازار کریپتو قرار دارد؛ فعالیتی که تا همین چند وقت پیش تنها بر روی صرافی‌های متمرکز مانند «کوین‌بیس» (Coinbase) امکان‌پذیر بود. این صرافی‌ها از زمان پیدایش بیت‌کوین، نقش حیاتی‌ای را در ایجاد ارتباط میان خریداران و فروشندگان داشته‌اند. اما اکنون انواع مختلفی از صرافی‌های غیرمتمرکز وجود دارد که با کمک بلاکچین کار می‌کنند و معامله‌گران می‌توانند دارایی‌های دیجیتال را بدون واسطه و به‌شکل همتا به همتا خرید و فروش کنند. در سال ۲۰۲۰، حجم خرید و فروش ارزهای دیجیتال در صرافی‌های غیرمتمرکز با رشد چشمگیری همراه شد. به طوری که اخیرا حجم معاملات «یونی‌سواپ» (Uniswap) که از صرافی‌های غیرمتمرکز پیشگام محسوب می‌شود از حجم معاملات Coinbase هم بالاتر بوده است.

ارزهای باثبات (Stablecoins)

یکی از مشکلاتی که انواع محصولات مالی با آن مواجه هستند، نوسانات قیمت در ارزهای دیجیتال است. جامعه دیفای این مشکل را با ارائه ارزهای باثبات (Stablecoins) حل کرده است. ارزش استیبل‌کوین‌ها به ارزش یک دارایی سنتی گره خورده است؛ برای مثال هر استیبل‌کوین «دای» (DAI)، معادل یک دلار آمریکا است. ارزهای باثبات نقش مهمی را در بازار کریپتو و خصوصا در حوزه دیفای ایفا می‌کنند و کاربردهای متنوعی دارند. برای مثال وام گرفتن در مورد ارزهای دیجیتالی که نوسانات قیمت آن‌ها در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد است، چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد و برای همین در این مورد از استیبل‌کوین‌ها استفاده می‌شود.

معاملات حرفه‌ای (Advanced Trading)

انواع مختلفی از معاملات حرفه‌ای در اکوسیستم دیفای وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به دارایی‌های مصنوعی (Synthetic Assets) و معاملات مارجین (Margin Trading) اشاره کرد.

«سینتتیکس» (Synthetix) برنامه‌ای است که امکان ایجاد و معامله دارایی‌های مصنوعی را به کاربران می‌دهد. ارزش دارایی‌های مصنوعی کریپتو می‌تواند برابر با ارزش هر دارایی‌ای در دنیای مالی باشد. برای مثال این دارایی می‌تواند سهام شرکت تسلا، سهام شرکت آمازون یا حتی کالاها، ارزها، شاخص‌ها و طلا باشد. این پلتفرم اجازه می‌دهد تا دارایی‌های غیرکریپتو وارد پروتکل دیفای شوند و معامله‌گران بتوانند به بازارهای مختلف دسترسی پیدا کنند؛ به این ترتیب کاربران این پلتفرم می‌توانند دارایی‌های متنوعی را در پورتفولیوی خود نگهداری کنند و این در حالی است که همچنان در اکوسیستم دیفای قرار گرفته‌اند.

جمع‌بندی

در حالی که دنیا به سمت دیجیتالی‌شدن در حرکت است، هر روز شاهد اتفاقات تازه‌ای در دنیای ارزهای دیجیتال هستیم. امور مالی غیرمتمرکز (DEFI) و توکن‌های غیر قابل‌تعویض (NFTs) از ترندهای اخیر این بازار است. برنامه‌های دیفای روز به روز گسترده‌تر می‌شوند و انتظار می‌رود این روند در سال‌های پیش رو ادامه پیدا کند. همچنین انتظار می‌رود با بهبود تجربه کاربری، دیفای بتواند سهم بازار بیشتری را به خود اختصاص دهد. در آینده‌ای نه‌چندان دور، برنامه‌های دیفای می‌توانند با عملکرد بهتر، سریع‌تر و امن‌تر جایگزین شایسته‌ای برای بانک‌ها و حتی صرافی‌هایی مانند بایننس باشند.